-

Rusmannulis

Senin, 31 Desember 2018

WIGATINE "JAGONGAN" KANGGE BEBRAYAN KITA


Karipta dening: Rus Rusman.

"Kumpul, kumpul, kumpuul!" Ngono kuwi yen wong Jawa nembe ngetokke rasa pepinginane ketemu bareng ing antarane tetanggan ana salah sawijining lingkungan.

Woro-woro kanggo klumpukan kaya ngono kuwi kerep ditemokake ora mung nganggo suarane wong nanging uga ing macem-macem srana, umpamane nganggo alat tradisional sing arupa "kenthongan" kanti kode-kode tertamtu.

Khusus ing wektu iki, diskusi diutamakake ngrebug bab pakaryan sing bakal dilakoni sawise ana panyuwun kumpul-kumpul mau. Ora liya yaiku arupa forum utawa majelis kang ora duwe topik sing dianggep penting.

Isining rembugan amung santai, bebas lan diomongke kanthi cara priye wae. Sing seneng ngobrol ya ngobrolo, seneng ngguyu ngakak ya ngguyua, anggere ora nyimpang saka norma lan nilai sing ditrapake warga, aturan formal apadene kemasyarakatan.

Uga, isine omong aja nganti nuwuhake nggeged atine liyan. Malah kepara pahargyan kumpul bareng kuwi bisa ngembangake rasa harmoni lan kesatuan antarane anggota masyarakat.

Miturut ahli Etnografi dan komunikasi Amalia Maulana (2018), pancen masyarakat Indonesia khususe wong Jawa wiwit zaman dhisik wis nduweni sense of community (rasa seneng kumpul).

Awake dhewe wis biasa nerapake group culture. Ketemu senadyan tanpa ana kawigaten khusus. Beda karo yen ing negeri barat, wong kana ketemu yen ana kepentingan. Masyarakat ing kana mung ngakoni anane keluarga inti wae.

Khususe kanggo masyarakat Jawa, sing diarani kumpul-kumpul kuwi duweni sawetara jinis miturut kepentingane.
Antara liya:

1. Dijenengi JAGONGAN yen acara kasebut ana ing papan panggonane wong sing kagungan hajatan.

2. Dijenengi CANGKRUKAN yen kumpule ana pos penjagaan utawa ing papan umum (umpamane ing pinggir dalan).

3. Dijenengi JANDOMAN yen anggone kumpul ana ing papan sing ora direncanakake. Umpamane ketemu ing dalan banjur terus sarujuk omong ngalor-ngidul. Lan isih akeh maneh istilah sing beda ing saben wilayah.

Ing kesempatan iki, penulis luwih fokus ngrembuk acara jagongan amarga forum iki luwih akeh ngandhut nilai-nilai budaya.

Tembung jagongan ing Kamuslengkap.com dimaknai minangka lungguh-lungguh ing papan panggonane wong kang duwe hajatan.

Inti ingkang kapisan ana ing acara jagongan kuwi kanggo mahargya marang wong sing duwe gawe utawa hajatan. Antarane saka kulawarga sabrayat, tetanggan, kanca lan kenalan lawas. Nderek seneng dene dileksanakake pahargyan hajatan iki sambi ndedonga bareng supaya hajatane bisa lumaku kanthi lancar lan slamet.

Inti ingkang kapindho yaiku kumpul karo sesami, ngobrol entheng-enthengan lan santai tanpa topik sing abot sinambi nikmati hidangan khas wong sing duwe gawe. Dene hajatane bisa arupa syukuran bayi, sunatan, pernikahan, lan liya-liyane.

Inti ingkang kaping telu yakuwi njaga kerukunan lan kebersamaan ing lingkungan tetanggan. Bab iki nedhahake manawa kabeh padha setya satuhu nindakake kanggé njagi nilai-nilai kekeluargaan.

Wong sing duwe hajat mesthi seneng banget yen kabeh tanggane kersa rawuh lan ing wektu liya dheweke uga bakal ngrawuhi yen tanggane mbesuk kagungan hajat sing padha kaya ngene ini.

Biasane wektu pahargyan jagongan ana ing jam 9:00 bengi utawa ing sadhuwure, bisa uga paling cepet sak bakdane sholat Isyak wis ana sing miwiti rawuh. Sore sadurunge biasane kanti acara kendurinan sinambi ndedonga bebarengan supaya prayaan kasebut lancar lan diberkahi dening Allah SWT.

Pancen sok kala-kala ana priyantun sing kanti ijin tuan rumah, ngisi wektu kanti cara dolanan kartu lan nyanyi-nyanyi sasenenge. Iku kabeh mung kanggo ngisi wektu lan mung kanggo ndadekake acara supaya tambah regeng lan sumringah.

Mekaten ing wasono nyumanggaaken. Nuwun.***

Penulis pemerhati masalah kebudayaan tinggal di Tasikmadu Tuban.

MAKNA JAGONGAN BAGI MASYARAKAT JAWA


Oleh: Rus Rusman.

"Kumpul, kumpul, kumpuul !"
Begitu orang-orang jawa terbiasa mengekspresikan ungkapan naluri kebersamaannya di antara para tetangga dalam satu lingkungan.

Himbauan kumpul-kumpul itu sering pula diwujudkan dalam berbagai lambang, biasanya dalam bentuk alat audio berupa bunyi "kentongan" dengan kode-kode tertentu.

Dalam kesempatan ini terutama pembahasan akan difokuskan pada tindak lanjut dari makna kumpul atau bunyi kentongan itu, yang tidak lain berupa forum atau majelis yang tidak memiliki topik serius apapun.

Isi pembicaraan ringan, bebas serta santai dengan cara apapun, yang suka ngomong ya ngomonglah, asal tidak menyimpang dari norma dan tata nilai yang berlaku, baik formal maupun informal.
Juga jangan sampai menimbulkan kesalahpahaman. Harapannya justru kumpul-kumpul itu bisa menumbuhkan rasa kerukunan dan persatuan di antara warga masyarakat.

Menurut ahli Etnografi dan komunikasi  Amalia Maulana (2018), masyarakat Indonesia khususnya Jawa sejak zaman dahulu memang lebih memiliki sense of community.

Kita sudah terbiasa dengan group culture. Bertemu walaupun tanpa ada kepentingan khusus. Kalau di negeri barat mereka hanya bertemu karena ada kepentingan. Masyarakat di sana hanya mengenal keluarga inti saja.

Nah, kalau bagi masyarakat jawa acara kumpul-kumpul yang tergambar di atas ada beberapa versi sesuai dengan konteksnya.

Antara lain:
1. Dinamakan JAGONGAN apabila kumpul-kumpulnya berada di tempat orang yang mau punya hajatan.

2. Dinamakan CAKRUKAN apabila kumpulnya di gardu penjagaan atau di tempat umum lain (misal duduk-duduk di tepi jalan).

3. Dinamakan JANDOMAN apabila kumpulnya di tempat yang tidak      direncanakan. Misalnya kebetulan bertemu di jalan lalu dilanjutkan berbincang-bincang.

Dan masih banyak lagi istilah yang berbeda-beda di setiap daerah.

Dalam kesempatan ini penulis lebih fokus pada jagongan sebab forum yang ini lebih sarat dengan nilai-nilai kebudayaan.

Kata jagongan dalam kamuslengkap.com diartikan sebagai duduk-duduk di tempat orang yang punya hajat.

Jadi inti pertama dalam konteks ini adalah penghormatan terhadap orang yang punya hajat dari para keluarga besar, para tetangga, sahabat dan handai taulan.

Ikut senang atas terselenggaranya hajatan ini seraya mendoakan semoga dapat berjalan lancar.

Inti kedua adalah silahturahmi dengan sesama tetangga, berbincang ringan serta santai tanpa topik sambil menikmati hidangan khas dari orang yang punya hajat. Hajatnya bisa syukuran bayi, sunatan, pernikahan, dsb.

Inti yang ketiga adalah kerukunan dan kebersamaan. Kehadiran para tetangga menunjukkan bahwa semua berkomitmen untuk menjaga tata nilai kekerabatan.

Orang yang punya hajat tentu merasa senang atas kehadiran semua tetangga dan kelak iapun juga ganti memperlakukan yang sama terhadap orang lain yang punya hajat pula.

Biasanya waktu pelaksanaan jagongan adalah jam 21.00 ke atas, atau secepat-cepatnya adalah ba'dal isya'.

Sorenya didahului dengan kenduri atau berdo'a bersama agar hajatan berjalan lancar dan diridhoi oleh Allah SWT.

Kadang-kadang ada juga sebagian masyarakat yang atas ijin dari tuan rumah mengisi jagongan ini dengan bermain kartu yang upahnya kecil-kecilan saja.

Hal itu sekedar untuk mengisi waktu dan mengusir kejenuhan saja.***

Keterangan:
Penulis adalah pemerhati budaya.

PIGUNAN TUMPENG KANGGO AGESANG KITA (2)


Karipta dening: Rus Rusman

Tumpeng ing jaman saiki ora mung ngandhut arti filosofis, nanging uga diisi kanthi nilai kang artistik.

Tumpeng nduweni nilai kaendahan lan nilai ekonomi utawa bisnis.

Akeh para wanita wiraswasta ingkang nyawisake pesenan kanthi regi ingkang saé.

Tumpeng diwenehi hiasan lan disusun kanthi artistik, yaiku ana pitung unsur.
Wilangan pitu kuwi nandakake makna "pitulungan".

Unsur pitu antara liya kalebu:
1) tampah, yaiku wadhah utawa panggonan kanggo dhasare,

2) beras bucu sing wewangune gunungan utawa kerucut,

3) sayuran kluwih,

4) pitik panggang,

5) sayur-sayuran,

6) endhog godhog, lan

7) gegodhongan urap.

Kabeh unsur mesthi duweni arti dhewe-dhewe.
Contone kanggo urap nabati, sing uga kasusun saka wolung bagean:

1. Kangkung, sing tegese jinangkung utawa dilindhungi,

2. Bayam (bayem) tegese ayem tentrem,

3. Taoge / cambah sing minangka pralambang kasuburan,

4. Kacang dawa tegese amemikir sing adoh ing ngarep,

5. Bumbu goreng dikarepake kanggo nimbang kabeh babagan apik ala kanti pikiran dewasa,

6. Lombok abang ing pucuking sega minangka lambang geni sing nyedhiyakake pepadhang kanggo wong liya,

7. Kluwih artine linuwih utawa duwe kaluwihan, lan

8. Godhong urap-urapan sing artine bisa ndhukung (nyedhiyakake) kabutuhane kulawarga. ***

Keterantan:
Penulis minangka pemerhati budaya.

Minggu, 30 Desember 2018

ANAK MENGKHAYAL, APIK APA ELEK?


Karipta dening Drs. RUSMAN, M.Pd

Ana unen-unen "Cilik mungil kuwi endah" mengkono pangandikane ekonom Inggris E.F. Shumacher (1973), lan anak-anak utawa putune awake dhewe iki ora mung ayu, ananging malah kepara lucu lan nggemesake.

Kanggone kabeh wong tuwo pancen anak kuwi bocah cilik sing bagus utawa ayu sing dadi kembang ing sajroning taman ati, sing uga dadi gegambaran kita ing mbesuk masa depan kulawarga lan ...wah, pokoke jan nyenengake tenan.

Ya ngene iki wujud imajinasine kito kabeh bab anak-anak utawa bab putu yen saumure penulis. Tansah nengsemake banget, kabeh dadi kabecikan yen tansah kumpul, tur ngono kuwi ya mesthi ora salah.

Ngujo rasa senenging ati ing babagan momong putra wayah kuwi ora sawijing bab kang ala, awit imajinasi kuwi minangka satunggaling anugrah saka Gusti Allah SWT, ora musibah, mulane kudu dirasakke lan disyukuri.

Yen kita sing wis tuwa wae oleh berkhayal, banjur kepriye kanggone si kecil? Apa oleh ngembangake daya imajine? Jawabane mesthi oleh tur malah apik, ananging kudu tetep diawasi dening wong tuwo utawa gurune. Anak lan khayalan kuwi ibarat kaya sega karo lawuhe, kaya kopi karo gula, utawa kaya sayuran karo uyah.

Khayalan kuwi kepara dadi kebutuhaning urip kanggone para putra lan putri kita. Apa penjenengan kabeh eling nalika isih cilik karo kanca-kanca, nalika nggawa boneka, ana sing dadi ibu, dadi guru utawa dadi dokter.

Wis akeh kabukten, prayata akeh panaliten sing nyimpulake yen sithik utawa akehe dolanan peran (peran game) nalika isih cilik iku mau dadi panyengkuyung penting tumrap potensi sosial ing mbesok nalika dewasa.

Daya khayal kuwi nduweni akeh pigunan sing penting kanggo kabeh pawongan, ujare neurologis Dr. Muireann Irish. Antarane liyane:
1. Nglatih kaprigelan ngeling-eling masa lalu lan mbayangake babagan masa depan.
2. Nyedhiyakake waktu kanggo santai ing sebagian otak manungsa amarga ana rong sistem utama ing sajroning otak, bagean analitik pengambilan keputusan lan bagian sing ngembangake rasa sarta empati. Nalika kita pancen akeh kegiatan, ruang kanggo santai dadi minimal.
3. Nggawe kita luwih kreatif. Akeh wong gedhe njaluk gagasan apik tenan saka proses fantasi. Nalika kita mikir, pikiran kita bakal lelungan saka siji menyang sisih liyane sing bakal dadi luwih kreatif.
4. Nggawe kita luwih konsisten, mbukak ati, lan akeh pangerten. Khayalan kuwi bakal nggawe kita pinter ngatur laku diri kita marang wong liya. Sing bakal nambah kekuwatan empathy lan carane ngerti kita babagan kahanan.
5.  Ngrumat rasa seneng sesambungan karo wong-wong ing sekitar kita. Pranyata pengetan masa kecil iku minangka "pendekatan-oriented" kang bisa nyedhake marang wong sing ditresnani, uga sing bisa nyedhiyakake "rasa seneng, tresna, lan srawung".
6. Minangka olahraga utawa latihan otak. Memori otak manungsa bisa nyediyani panggonan kanggo nyimpen informasi anyar lan ngundang maneh ing wektu tartamtu.
7. Akehing masa bermain kuwi ndadekke luwih sehat. Salah sawijining artikel ing Lifehack.org nerangake yen khayalan kuwi minangka wujud hipnosis mandiri sing prasaja. Kanthi asring berfantasi bisa nyuda tingkat stres, lan ngurangi risiko kena alzimer, yakuwi sawijining penyakit bisa ngrusak saraf mental kanti alon-alon.***

Katrangan:
Penulis Pengawas Sekolah ingKabupaten Tuban.

PIGUNAN TUMPENG KANGGE AGESANG KITA

Karipta dening RUS RUSMAN.

Apa penjenengan kabeh wis pirsa? Pranyoto ing tahun 2013, Kementerian Pariwisata lan Ekonomi Kreatif Republik Indonesia wis nyathet kanti resmi yen sega tumpeng kuwi dadi salah sijining 30 lambang kuliner Indonesia.

Bab iki dirasa penting, pangajabe kangge nggedhekake semangat ekonomi ing tengah pengagesang masyarakat Indonesia uga kangge ngormati nilai tradisional lan filosofis beras.

Tumpeng diarani anduweni makna sing suci banget khususe ing kalangan wong Jawa. Sawetara wong negesake istilah "tumpeng" sing asale saka tembung "estu" tur "mempeng. " Estu tegese bener-bener kanggo nyenyuwun pangestu. Entuk pangestu utawa berkah saka Gusti Allah SWT lan uga para sesepuh.

Dene tembung mempeng artosipun nduweni semangat kangge agesang iki. Serius anggone nggenggayuh kekarepan. Nduwea cita-cita sing dhuwur ibarate kaya gunung sing angerucut / amemucuk pethit. Nanging tandange kudu rikat kuat lan ora gampang pedhot kekarepane.

Dadi wong urip iku sing paling penting yaiku tansah entuk ridho saka Gusti Sing Maha Kuwasa. Kanthi ijin Allah SWT lan berkah saka wong tuwa, percayaa bilih uripe bakal slamet ing donya lan akhirat.
Kajaba kuwi, tindak-tanduke uga bakal adoh saka bebaya, akeh rizki lan asring nampa kamulyan (bejo). Mengkono menggah maknane. Nuwun.

Tasikmadu, 311218

WAYANG, PRABU ARJUNASASRABAHU AMBENDUNG BENGAWAN



Kaserat dening: Rus Rusman.

Ing zaman sadurunge Ramayana ana raja agung sing mimpin krajan Maespati, asmane Prabu Arjunasasrabahu. Panjenengane kuwi raja sing ditresnani dening kabeh para kawula tur uga duwe kasekten sing banget ngedhap-edhapi. Malah penjenengane dijuluki sasrabahu (astane sewu), amarga penjenengane sekti banget, maklum raja iki dipercaya minangka manjiwa Betara Wisnu sing kagungan tanggung jawab mranata karukunan donya.

Arjunasasrahu uga raja sing remen banget nguja marang para garwane, utamané prameswari Dewi Citrawati. Malah dikabarake penjenengane kagungan garwa selir sing cacahe sewu (wow ...). Ing antarane sing paling kauja yaiku sang prameswari Dewi Citrawati. Kabeh panjaluke tansah dituruti dening sang prabu.

Ing sawijining wektu Dewi Citrawati kagungan pepinginan ngajak kabeh garwane sang prabu siram bebarengan ing bengawan utawa tlaga. Pancen iki minangka pepinginan sing aneh, apa meneh saiki kali Narmada sing ngliwati negara Maespati rada garing. Nanging amarga tresnane, Prabu Arjunasasrabahu tetep mbudidaya nuruti. Kanthi ngajak Patih Suwanda lan para prajurit, Prabu Arjunasasrabahu anggandheng Dewi Citrawati lan para garwa liyane tindak menyang Kali Narmada.

"Dinda Patih, aku bakal amemba dadi rakseksa lan turu malang ambendung iline bengawan. Kanti mengkono bisa gawe tlaga kanggo siram lan kasenengane dinda Dewi Citrawati lan para selir."

“Sajroning aku turu amemba raseksa, kasugengan dinda Citrawati lan para garwa liyane aku pasrahke sawutuhe marang dinda patih,” pangadikane Sang Prabu. Patih Suwanda sing isih sedulur misan ngestokake.

Raja agung kuwi langsung tiwikrama, ngubah wujude dadi raseksa sing gedhe banget, sare mujurake awak antarane pinggir kiwa lan tengen Bengawan Narmada. Kanti mangkono ing wektu sing ora suwe, lembah bengawan maleh dadi tlaga gawean sing amba banget. Mula ratu Dewi Citrawati kanti seneng ing ati banjur ambyur nglangi ing banyu, banjur didherekake kabeh para selir sang prabu. ***

(ana sambunge)



Tasikmadu, 161218

Senin, 17 Desember 2018

Butir Mutiara Leluhur



LAMUN YITNA KAYITNAN KANG MIYATANI, TARLEN MUNG PRIBADINIPUN KANG KATON TINONTON KONO" (Serat Wredhatama, 67).
Jika mau berlaku dengan penuh hati-hati, maka yang nampak justru pribadi kita sendiri.

Monggo kita cerna bersama2, tentang maknanya. Saya sendiri merasa belum mampu mengeja apa yang dimaksud. Salam !

Tasikmadu, 181218

Minggu, 16 Desember 2018

ANTARA GAIRAH DAN KEJENUHAN BELANJA DI MALL

Berbelanja di plasa, supermarket atau mall ? Saat seperti itu tentu merupakan moment yang sangat menyenangkan. Terutama bagi kaum ibu serta wanita maupun baik yang masih single maupun yang berkeluarga. Rasanya bagaikan hidup di serambi surga, hehe...
Berbeda dengan rasa nyaman yang dimikiki oleh kaum hawa, bagi bapak-bapak atau kaum lelaki, pada umumnya saat-saat mendampingi pasangan berbelanja di plasa atau mall adalah sesuatu yang sangat menyiksa, terutama bagi yang tidak memiliki hoby berbelanja. Bagi para cowok ini lebih nyaman disuruh menunggu saja di depan plaza atau di area smooking, hehe..
Di tempat ini mereka bisa nyantai, buka-buka hp atau mungkin baca-baca di google androidnya. Tanggung deh .. nunggu sampai berapa jam pun no problem, hehe..

Tapi kalau diharuskan menguntit di belakang, aduh mak sebentar saja sudah jenuh, payah, kesal, dan membosankan. Semua perasaan itu bisa teraduk menjadi satu. Coba bayangkan, untuk membeli satu atau dua barang saja harus mampir tidak kurang dari 20 toko. Hehe.. itu kurang lebih lho.

Tapi, yach.. memang dasar kaum hawa, yang banyak senangnya lihat-lihat saja. Bagi mereka yang memiliki hoby refresing di mall pasti enak-enak saja, namun bagi yang hobinya nangkring di tepi jalan wah..  waktu seperti itu kayaknya seperti di ruang penyiksaan. Jarum jam ini kayaknya malaaas sekali berjalannya.

Walaupun demikian moment-moment kayak gini tetap saja ibu-ibulah superiornya. Merekalah penentu kapan masuk ke ruang toko, berapa lama harus lihat-lihat, kapan bergeser ke toko sebelah atau bahkan selanjutnya ke lantai berapa, dan seterusnya. Sedangkan bagi bapak atau para cowok tetap saja, suka atau tidak suka, mau atau tidak mau ia harus tetap mendorong becak di belakangnya. Yah... capek sekali bleh.., hehe..!***